یکی از جشن‌های ملی بزرگ در کشور ما ایران، عید نوروز است. زمان آغاز این عید در ابتدای فصل بهار است. آداب و رسوم برگزاری این جشن شیرین و دید و بازدیدهای آن، قطعا مهم‌ترین بخش ماجرا است. هرچند شیرینی عیدی دادن و عیدی گرفتن نیز، در تمام شهرهای ایران رایج است. شما عزیزانی که علاقه دارید تا با فلسفه آداب و رسوم ایران در ایام نوروز آگاه شوید، در این مقاله ما را همراهی کنید تا مطالب جالبی در رابطه با عید نوروز و تمامی تدارکات پیش از آغاز آن، آشنا شوید.
عید نوروز چیست؟
عید نوروز جزو یکی از جشن‌های بسیار کهن ایران زمین است که از دوران ایران باستان به جای مانده است. معمولا روش برگزاری اصلیترین مراسم‌های عید نوروز، در اکثر شهرهای ایران به یک صورت است. ولی با توجه به وجود فرهنگ های متفاوت در هر اقلیم، یک سری آداب و رسوم خاص در هر یک از شهرهای آن وجود دارد. در هر صورت، رسم براین است که تمامی فرهنگها پیش از آغاز سال نو، مشغول تدارکات برای خوش آمد گویی به شروع فصل زیبای بهار باشند. این فصل، نشان از رشد و شکوفایی دوباره طبیعت است. معمولا مردم هر شهری با تمام ذوق و شوقی که دارند، برای آغاز سال نو در تلاش و تکاپو هستند. در ادامه به شما خواهیم گفت که در عید نوروز چه کارهایی انجام میدهیم؟
حتما بخوانید: جدیدترین مدل آرایش ملایم برای عید نوروز 99
درست کردن شخصیتی به نام عمو نوروز
یکی از نماد‌های قدیمی در ایران باستان، عمو نوروز است. این نماد در ایران باستان و همینطور در شاهنامه، به نام زال شناخته می‌شود. عمو نوروز یا بابا نوروز شخصیتی در فولکلور ایرانیان است که برای بچه ها هدیه تهیه می‌کند و به همراه حاجی فیروز سفر می‌کند. در بین ما ایرانیان این باور وجود دارد که عمو نوروز فردی است با مو و ریش سفید بلند، که در ایام عید نوروز به خانههای ما سرمیزند تا سرمای زمستان (همان ننه سرما) که یار او است را ببیند. اما تاکنون هرگز این موضوع به واقعیت نپیوسته. جالب است بدانید که شخصیت عمو نوروز در سیستان، به بی بی نوروز یا بی بی گل افروز شناخته می‌شود.
عروسک نما‌ها (حاجی فیروز)
یکی از نشانه‌های آغاز فصل بهار، حضور حاجی فیروز در کوچه، خیابان‌ها و بازار‌های هر شهر است. زمانی که مردم برای خرید به بازار مراجعه می‌کنند، جاجی فیروزها آواز خوان اعلام حضور می‌کنند.حاجی فیروزها اشخاصی هستند که لباس‌های قرمز و رنگی به تن می‌کنند. قبل از آغاز سال نو شمسی، در روزهای پایانی سال، تعدادی از جوانان چهره‌های خود را سیاه کرده و با رقص و خواندن آواز‌های نوروزی و نواختن دایره و تنبک، دل مردم را شاد می‌کنند و از مردم پول‌هایی را به هدیه دریافت می‌کنند.
شعر حاجی فیروز: باد بهاران آمده .... نوروز سلطان آمده.... مژده دهید ای دوستان .... این سال نو باز آمده
حاجی فیروز نشانی از آغاز فرا رسیدن عید نوروز است که نوستالژی همه ما است. این افراد همان حاجی فیروز یا آتش افروز نام دارند. اکثر مردم به عنوان تشکر از تلاش آنها برای شاد کردن چهره شهر، مبلغی به عنوان عیدی به حاجی فیروزها می‌دهند تا هم در آمدی کسب کرده باشند و هم نوعی دلگرمی برایشان باشد. حضور حاجی فیروز همچنان جزو یکی از رسومات امروزه در آغاز نوروز است. در شهرها و روستاهای اردبیل و مازندران نیز از اواسط اسفند ماه همین افرادی که شعرهای نوروزی می‌خوانند در کوچه و بازارها حضوردارند.
حتما بخوانید: بهترین و جدیدترین مدل های شیرینی برای نوروز 99
مراسم چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری نیز یکی از آداب و رسوم شیرین ما ایرانیان است؛ که هر ساله در آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در چنین روزی خانواده‌ها به دور هم جمع می‌شوند و با خوردن شیرینی و آجیل چهارشنبه سوری و روشن کردن آتش و پریدن از آن به نیت بر آورده شدن تمام آرزو‌هایشان در سال جدید و دوری از شر و بلا، این مراسم را برگزار می‌کنند. این مراسم جزو مراسمی است که قرن‌ها پیش، قبل از فرا رسیدن عید نوروز در اکثر شهرها برگزار می‌شده و خانواده‌ها این شب را به خوبی و خوشی در کنار عزیزانشان سپری می‌کنند. مراسم قاشق زنی نیز، یکی از آداب مراسم چهارشنبه سوری است.
مقدمات عید نوروز
فلسفه عید نوروز در ایجاد شادی برای شروع سالی نو است. این فلسفه شامل انجام کارهایی است که نشانگر آغاز سال نو (عید نوروز) است. در ادامه تک تک کارهایی که پیش از عید نوروز انجام می‌شود را نام می‌بریم و توضیح مختصری در رابطه با هر کدام از این اقدامات را برای شما بازگو خواهیم کرد.
1-خانه تکانی عید نوروز
نخستین قدم مردم برای استقبال از عید نوروز در بسیاری از مناطق، خانه تکانی است. در ماه‌های آخر سال (تقریبا همان اسفند ماه) تمامی مردم به گردگیری و زدودن غبارها و سیاهی‌ها از روی تمامی لوازم خانه، دیوارهای خانه و اسباب و اثاثیه مشغول هستند. خانه تکانی برای تمیزکاری و همینطور تغییر روحیه و همینطور ایجاد رنگ و بوی تازه‌ای در زندگی انجام می‌شود. خانه تکانی در آغاز سال جدید، حس و حال بهتری برایتان ایجاد می‌کند. بسیاری از افراد نیز، تمامی لوازم کهنه خود را فروخته و در سال جدید آنها را نو می‌کنند. هرچند که با شرایط اقتصادی کنونی چنین اقداماتی ممکن نیست. شست و شوی فرش‌ها، و برداشتن گرد و غبار از روی تمامی لوازم بسیار رایج است. معمولا در هنگام خانه تکانی منزل به شدت دگرگون می‌شود به صورتی که در این ریخت و پاش‌های قبل از روبه راه شدن منزل، بسیاری از لوازم قدیمی که گم کرده‌اید پیدا می‌شود و همه چیز سر و سامان بهتری پیدا می‌کند. .بعد از تمام شدن خانه تکانی، احساس دل نشین و لذتبخشی را تجربه خواهید کرد. زیرا برای آغاز سال جدید آماده هستید. انجام این آداب و رسوم همان (خانه تکانی) تنها در کشور ایران رایج نیست، بلکه در کشور‌های مختلفی همچون: جمهوری آذربایجان، افغانستان و تاجیکستان نیز، چنین رسوماتی اجرا می‌شود.
2-رسیدگی به محاسبه نفسانی
در آغاز سال نو، یکی از کارهایی که اکثر کاسب‌ها و بازاری‌ها سعی می‌کنند برای انجام آن وقت کافی اختصاص دهند، این است که اموالشان را محاسبه مالی کنند. همانطورکه اسلام بیان کرده است، جزو یکی از واجبات شرعی است که خمس و زکات مالشان را باید پرداخت کنند. محاسبات مالی و رسیدگی ادای دین بار افراد را برای شروع سال جدید سبک‌تر می‌کند و خیر و برکت مال و دارایی‌های‌شان را نیز افزون می‌کند. در این مدت نیز، محاسبه نفسانی نیز صورت می‌گیرد. بهتر است قبل از اینکه خداوند به حسابمان رسیدگی کند، خودمان به حساب یک سال عمر گذشته‌مان بپردازیم و اگر دینی برگردن هر شخصی داریم آن را ادا کنیم.
3-کاشت سبزه برای عید نوروز
بسیاری از مردم ایران باستان بر این باور بودند که شیطان باعث خشکسالی زمین شده بود و پس از پیروز شدن جمشید از شیطان، مردم به عنوان برکت آغاز بهار در ظرف‌های متفاوتی شروع به کاشت جو کردند و بر این اعتقاد بودند که این قسمت از آداب و رسوم کاشت سبزه در عید نوروز، به دلیل این اتفاق در آن زمان است. به صورتی که دو هفته مانده به شروع عید نوروز، شروع به کاشتن دانههای گندم، جو، عدس، نخود، ارزن، برنج، لوبیا، ذرت، ماش، باقلا و کنجد می‌کردند. معمولا از هرکدام این دانهها برای کاشت سبزه میتوان استفاده کرد. به این شکل که دانهها را داخل ظروف مخصوص و یا روی کوزههای بسیار زیبا میکارند تا در لحظه سال تحویل، سبزه آنها برای قراردادن بر روی سفره آماده باشد و سبز شدن این سبزهها نشانی از خیر و برکت و همینطور باروری در سال جدید است.
4-چراغانی نوروزی
اقوام آریایی در ایران باستان، یکی از سنت‌های قدیمی‌شان چراغانی خانه‌هایشان در نوروز بود. به صورتی که پشت بام‌هایشان و سردر خانه‌هایشان را چراغانی می‌کردند یا در غیر این صورت، به عنوان روشنایی مشعلی را بر بام خانه‌هایشان روشن می‌کردند. این چراغانی نشانی از خوشحالی و شادی برای آغاز سال جدید بود. این رسم این روزها توسط شهرداری‌ها و اهالی محل اجرا می‌شود.
5-زیارت عزیزان ازدست رفته
در کشور ما ایران رسم بر این است که آخرین پنجشنبه سال با گل و شیرینی و همینطور سبزه و یا نوعی هفت سین کوچک، به دیدار عزیزان از دست رفته‌شان می‌روند و از خداوند متعال در سال جدید، برای آنها طلب بخشش و مغفرت می‌کنند. این رسم معمولا برای آرامش و نزدیکی به عزیزان ازدست رفته است. معمولا اگر شرایط خاصی مثل شیوع کرونا نباشد، در چنین زمانی از دادن خیرات برای روح رفتگان نیز، استقبال می‌شود.
6-پهن کردن سفره هفت سین
یکی از بخش‌های جدانشدنی و بسیارجذاب قبل ازآ غاز سال نو، پهن کردن سفره هفت سین است که باید تا پیش از تحویل سال آماده شده باشد. معمولا تمام ایرانیان در اولین روز بهار با ذوق و شوق تمام سفره‌ای را پهن می‌کنند که در آن هفت سین که شامل: سبزه، سماق، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سیب، تخم مرغ، ماهی، قرآن، آیینه و شمعدان، گل سنبل و سوسن، سنجد قرار دارد. داخل سفره نیز، خوراکی‌هایی همچون شکلات، آجیل، میوه و شیرینی قرار میدهیم. در ادامه به نشانه هریک از این المان‌ها در سفره هفت سین می‌پردازیم.
- سنجد نشان باروری، زایش و دلدادگی است.
- سیب که نشان عشق است.
- .سکه که نشان دارایی وبرکت است.
- سبزه و آب که نشان برکت وروشنایی است.
- گل های خوشبو سمبل وسوسن که نشان زیبایی‌های بهار و رویش گل‌ها در فصل بهار است.
- ماهی که نشان از جنب و جوش و فعالیت کاری در سال جدید است.
- شمع که نشان پایداری گرمای زندگی است.
- تخم مرغ که نشان نطفه و باروری است.
- آیینه که نشان از صفا و صمیمیت است.
- قرآن که نشان خیر و برکت) دارد.
حتما بخوانید: جدیدترین ایده های سفره هفت سین سال 99
آغاز سال نو (عید نوروز)
حال بعد ازا ین همه تلاش برای آماده شدن و رسیدن به همچین ساعات تحویل سال نو، باید آداب و رسوم لحظه تحویل سال را رعایت کنید. به صورتی که در هنگام تحویل سال نو تمام اعضا خانواده در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و در انتظار آغاز سال نو و همینطور شلیک توپ که نشانگر فرا سیدن عید نوروز است می‌مانند. هنگامی که سال تحویل می‌شود، همه ما شروع به خواندن دعای یا مقلب القلوب ولابصار، یا مدبره اللیل والنهار، یا محول حول ولاحوال، حول حالنا الا احسن الحال، می‌کنیم و سپس سال نو را آغاز می‌گردد. بعد از آن، بزرگ خانواده بلند می‌شود و عیدی که لای قرآن قرار داده است را به بقیه افراد خانواده تقدیم می‌کند. آغاز عید نوروز در تمامی کشور‌ها به شکل های متفاوتی است. به دلیل اینکه فرهنگ و دین متفاوتی داریم و آداب و رسوم استقبال از بهار متفاوت است. .به طور مثال، زرتشتیان در هنگام تحویل سال نو، بزرگ خانواده به همراه یکی از افراد خانواده بلند می‌شود، سه دانه میوه خشک، سه عدد سکه، سه عدد شیرینی به همراه یک قاشق عسل بر روی برگ سبزی قرار می‌دهد و به تمام افراد خانواده به عنوان هدیه عید نوروز تقدیم می‌کند.
دید و بازدید در عید نوروز
یکی از اصلیترین سنت‌های عید نوروز، دید و بازدید در این دوران است. معمولا افراد لباس نو و تمیز می‌پوشند و برای تازه کردن دیدار، به دید وبازدید فامیل می‌روند که این عید دیدنی‌ها باعث می‌شود تا افراد با اشخاصی که قهر بودند آشتی کنند. درواقع نوروز عامل صلح است که دل‌ها را به هم نزدیک کند و کینه ورزی در سال جدید را، ازبین ببرد. در این دید و بازدیدها، معمولا صاحب خانه به کودکان عیدی می‌دهد. رسم عیدی دادن در هر شهر متفاوت است. عده‌ای زمانی که به منزل فردی وارد می‌شوند، به کودکان آن خانه عیدی می‌دهند. عده‌ای نیز، زمانی که شخصی به خانه‌شان می‌آید عیدی می‌دهند. دادن عیدی به نو عروسان نیز از رسومات دید و بازدید نوروزی است.
حتما بخوانید: پذیرایی خواستگاری در نوروز چگونه است؟
آداب و رسوم عید نوروز در شهرهای مختلف ایران
همانطور که همه شما آگاه هستید، در ایام نوروز یک سری آداب خاص وجود دارد که در بین تمامی قوم‌های ایران به یک صورت انجام می‌شود. ولی در یک سری شهرهای ایران، جدایی ازاین آداب خاص، با توجه به فرهنگ آن شهر آیین‌ها و کارهای مختلف دیگری انجام می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا با یک سری از آداب و رسوم رایج اقوام مختلف ایران آشنا شوید.
آداب و رسوم در آذربایجان غربی
در آذربایجان غربی رسم بر این است که فردی به نام تکم‌چی، تکم به معنای (بزی که از قطعات چوب ساخته شده است)، چند روز قبل از شروع سال تحویل تکم را در کوچه بازارها می‌گرداند و شعرهای ترکی می‌خواند. مردم با دیدن او و لذت بردن از شعرها و حرکات او، پولی را به عنوان هدیه به تکم‌چی می‌دهند. در این شهر، در چهارشنبه آخر سال، لباس‌های نو به تن می‌کنند و در صبح روز چهارشنبه (چهارشنبه سوری) کوزه‌ای نو را پر از آب می‌کنند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان را با آن درست می‌کنند و بر این باورند که باعث نیک بختی‌شان می‌شود. یکی از جالب‌ترین رسومات در آذربایجان این است که دختران جوان در جایی که هیچ دیدی نداشته باشد، فالگوش می‌ایستادند و کلیدی زیر پای خود قرارمی‌دادند، نیت می‌کردند و جواب نیتشان را با تفسیر حرف‌های اهل خانه می‌گرفتند.
همیشه توصیه می‌شود که اهل خانه در چهارشنبه سوری حرف‌های خوب بزنند تا دختران جوان به نیتشان برسند.
در آذربایجان غربی، اسفند ماه را بایرام آیئی (ماه عید) می‌گویند. هفته اول اسفند را (چیله قووآن) به معنای فراری دادن چله زمستان و یا یالان‌چی چهارشنبه به معنای چهارشنبه دروغین نام گذاری کرده‌اند.
آداب و رسوم نوروز در زنجان
زنجانی‌ها در روزهای قبل از عید نوروز، با هدف رنگ کردن دیوارهایشان که از جنس گل بوده است، از دشت و کوهستان گچ سفید تهیه می‌کردند و آن را با آب مخلوط می‌کردند تا آماده شود و گچ آن را به وسیله جارو، بر روی دیوارهایشان می‌پاشیدند و در نهایت خاک زرد را روی آتش قرار می‌دادند تا به رنگ قرمز دربیاید. سپس آن را به وسیله دست‌هایشان بر روی دیوار کچ گرفته، قرار می‌دادند و شکل‌هایی از گل و درخت می‌کشیدند. با این آداب، به استقبال سال نو می‌رفتند.
آداب و رسوم نوروز در شهر گیلان
در شهر گیلان، قبل از آغاز سال نو، نمایش عروس گوله به همراه آواز برگزار می‌شود. در این نمایش، سه نفر به عنوان بازیگر انتخاب می‌شوند. به نام‌های (غول، پیر بابو و نازخانم). پسرجوان که لباس زنانه بر تن می‌کند، نقش ناز خانم را دارد .پیربابو، پیرمردی بود که برای بدست آوردن نازخانم با غول به جدال می‌پرداخت. غولی که نقش بازی می‌کرد، کلاهی به وسیله ساقه برنج برای او درست می‌کردند و آن را با زنگوله و چماق، تزیین می‌کردند تا به شکل عجیب و ترسناکی دربیاید .این بازیگران به اکثر خانه‌ها می‌رفتند و به آنها سال نو را تبریک می‌گفتند و صاحب خانه نیز، هدایایی به آنها می‌داد. این نمایش زیبا از شب چهارشنبه سوری تا شروع سال نو اجرا می‌شود.
آداب و رسوم عید نوروز در اصفهان
مردمان اصفهان جدایی از خانه تکانی، خرید لباس نو، رفتن به مزار درگذشتگان که مانند دیگر شهرها از اصلی ترین کارهایشان است، غذای مخصوصی را در شب عید می‌پزند. شوید پلو یا باقالی پلو با ماهی یا کوکوسبزی با پلو از غذای رایج در شب عید اصفهان است. مراسم قاشق زنی نیز، یکی از رسم‌های موجود در اصفهان بوده است که هم اکنون به دست فراموشی سپرده شده است. اصفهانی‌ها در مراسم سیزده بدر که همان روز طبیعت نام دارد، غذای رایج‌شان جوجه کباب است و همینطور استانبولی پلو هم می‌تواند در این جشن جزو غذاهایشان پخته شود. بهترین مکانی که اصفهانی‌ها در سیزده بدر به تفریح می‌روند، حاشیه رودخانه‌ها است و در آنجا به بازی‌های محلی می‌پردازند.
خلاصه مطلب
نوروز از جشن‌های کهن ما ایرانیان است. بدیهی است که برای تقویت روحیه خصوصا در شرایط کنونی شیوع ویروس کرونا، لازم است تا جذابیتی برای خانه ایجاد کنیم. خانه تکانی، خرید اینترنتی یک لباس نو و درست کردن شیرینی برای استقبال از بهار در کنار خانواده از مهم‌ترین و بهترین کارهایی است که می‌توانید انجام دهید. برای حفظ سلامت خانواده نوروز 1400 را بدون دید و بازدید بگذرانید تا پاندمی قرن را پایان دهید.
