همانطور که می‌دانید، اعیاد باستانی بسیار زیادی در ایران وجود دارد، که در تمامی آنها، زمان فرا رسیدنش با توجه به هر فرهنگی در جای جای ایران مشغول شادی و پایکوبی هستند. یک سری از این جشن‌ها همچنان نیز در یادها باقیمانده و برگزار میشود. یکی از اعیاد باستانی که جزو آیین و رسوم گذشتگان ایران باستان است جشن میانه زمستان است. این جشن هم اکنون به فراموشی سپرده شده است. به همین دلیل، شاید خیلی از شما حتی نامش را نیز به گوشتان نشنیده باشید. در این مقاله با ما همراه باشید تا به طور کامل با جشن میانه زمستان آشنا شوید.
جشن میانه زمستان چه جشنی است؟ تاریخچه جشن میانه زمستان چیست؟ شش گاهنبار چیست؟ در ادامه به بررسی پاسخ این سوالات می‌پردازیم.
پس تا پایان همراه ما باشید.
جشن میانه زمستان چه جشنی است؟
یکی از جشنهای باستانی که در زمانهای بسیار قدیم مرسوم بوده است را میتوان جشن میانه زمستان نامید. این جشن هم اکنون به طور کامل از یادها رفته است و هیچ مراسمی بابت این روز میان افراد وجود ندارد.این جشن در زمان گذشتگان در تاریخ پانزده بهمن ماه دقیقا بعد از گذشت چهل و پنج روز از فصل سرما برگزار میشد و گذشتگان ما، اعتقادشان بر این بود، سرمایی که در زمستان وجود دارد، در این روز از فصل سال تمام خواهد شد و زمینهایی که با سرمای این فصل به خواب رفته بودند و هیچ بذری در آنها رشد نکرده بود، دوباره زنده خواهند شد و شروع به رشد و شکوفایی خواهند کرد.با این اعتقاد، این روز را به جشن و پایکوبی و همینطور ستایش پروردگارشان میپرداختند. رویش و زایش از اصلیترین علل این جشن باستانی بوده است.
حتما بخوانید: جشن سپندارمذگان چیست؟ داستان سپندارمذگان [سپندارمذ یعنی چه]
تاریخچه جشن میانه زمستان
این عید باستانی که جشن میانه زمستان نام داشت، به گاهنباری نیز معروف بود. پس ابتدا باید بدانید که گاهنبار به چه معنایی است! و وجودش در پسوند جشن میانه زمستان چه دلایلی دارد. اسطورههای زرتشتی و آریایی، گاهنبار را به دو شکل دیگر مانند گهنبار یا گاهبار مینوشتند و میخواندند. در هر فصلی از سال این گاهنبار که شش روز است، جزو روزهایی میدانند که پروردگار دانا و توانا، جهان را در آن خلق کرده است. درواقع، هر یک از فصلهای سال روز مقدسی دارد که تحت همین عنوان است. زرتشتیان در کتاب زن عنوان کردهاند که اهورا مزدا، آسمانها و زمین را در شش گاه خلق کرده است و در ابتدای هر گاهی، نام یک نعمت الهی خلق شده در دنیا وجود دارد و در ابتدای هر کدام از این گاههایی که آفریده میشود، جشنی برگزار میکنند، که جشن میانه زمستان نامیده میشود.
شناخت شش گاهنبار به طور کامل
در اینجا نام شش گاهنبار را خواهیم برد و در رابطه با هر کدام، یک توضیح مختصری درخصوص این که در چه زمانی از فصل سال، به این گاه نامگذاری شد و اینکه در این زمان، چه چیزی خلق شد می‌پردازیم.
- میدیوزریم ( دراوستایی مئیذیوئی زرمیه ): به معنای میانه فصل سبز (همان میانه بهار) که جزوگاهنبارهای اولیه به شمار می‌رود و بعد از گذشت چهل و پنج روز از اوایل سال در روز پانزده اردیبهشت ماه، برگزار میشود و زرتشتیان بر این اعتقاد هستند که در ابتدای سال، آسمان را خداوند خلق کرده است.
- میدیوشم ( دراوستایی مئیذیوشمه ): به معنای میانه تابستان است و جزو گاهنبارهای دوم به شمار می‌رود که بعد از گذشت صد و پنج روز از اوایل فصل سال، درست روز پانزدهم تیر واقع شده است. در این گاه خداوند عزوجل آب را خلق کرده است.
- پیته شهیم ( دراوستایی پئیتیش ههیه ): به معنای پایان تابستان است. این گاه که جزو سومین گاهنبار به حساب می‌آید و بعد از گذشت صد و هشتاد روز از اوایل فصل سال، مصادف با روز سی‌ام ماه شهریور است. زرتشتیان معتقدند که خداوند توانا در این روز زمین را خلق کرد.
- ایاثرم ( دراوستای ایاثرمه ):به معنای آغاز سرما (منظور میانه پاییز)، چهارمین گاهنبار زرتشتیان است. بعد از گذشت دویست و دوازده روز از فصل سال، برابر با سی‌ام مهرماه تمامی گیاهان را خداوند آفرید.
- میدیارم ( دراوستای مئیذیاتیریه ):به معنای میانه سال و پایان پاییز، پنجمین گاهنبار که بعد از دویست و نود روز از ابتدای فصل سال قرار گرفته است. در روز بیست دی ماه، زمانی که جهان آفرینش کامل شد، خداوند جانوران را نیز بر روی زمین خلق کرد.
- همسپتمدم ( دراوستای همسپت مدم ): به معنای برابری شب و روز یا برابری سرما و گرما است (پایان زمستان وآغازسال جدید). در نهایت، آخرین گاهنبار که بعد از گذشت سیصد و شصد و پنج روز از فصل سال که نام دیگرش نیز وهیشتواشت نام گذاری شده است، که در این لحظه ازسال، خداوند تمام افراد روی زمین (همان انسان‌ها) را خلق کرد.
حتما بخوانید: جشن آمد رسول چیست؟ معرفی کامل جشن آمد رسول
تاریخچه گاهنبارها چیست؟
گاهنبارها از زمان ایران باستان شکل گرفته است. یکی از پادشاهان باستانی ایران که جمشید نام داشت، جزو اولین بنیانگذاران تمام گهنبارها شناخته شده است. با توجه به هر گاهنباری که در هر فصل سال وجود داشت. در هر کدام خداوند بزرگ به آفرینش تک تک خلقتش پرداخته بود. پس به این نتیجه می‌رسیم که هر کدام از این آفریده‌ها حضورشان برای کشاورزان بسیار مفید و با ارزش بوده است. چون خلقت هر کدام، عاملی در جان گرفتن زمینهای کشاورزی بوده است. در آن زمان، بر این تصور بودند که خلقت هر گاهنبار در واقع، آغاز جشن کشاورزان است. زیرا این خلقت به زندگی دامداران و کشاورزان رونقی داد، که در هر فصل سال یک پدیده جالبی خلق شد و باعث برقراری زندگی کشاورزان و تمدن بشری شد. به همین دلیل در زمانهای گذشته، مرسوم بود که این روزها را به جشن و شادی میپرداختند و در تک تک این شش گاهنبار، جشنی برپا می‌کردند. مدت زمان این جشن‌ها پنج روز به طور متمادی بود، که آخرین روز این جشن، جزو ضروری‌ترین زمان جشن میانه زمستان به شمار می‌رفت. اصلیترین عاملی که این روزها را با ارزش و مهم می‌شمرد، خلقت و آفرینش پروردگار بوده است. همانطور که در مقدمه عنوان شد، جشن میانه زمستان(گاهنباری) در ایران باستان به طور کامل به دست فراموشی سپرده شده است و دلیل قانع کننده‌ای برای فراموشی این گاهنبارها و برگزار نشدن جشن‌هایش شناخته نشده است. ولی برخی از جشنهای میانه زمستان هستند، که همچنان برقرارند و در زمان فرا رسیدنشان در تقویم‌های سال، در هر جا متناسب با فرهنگشان، جشن برگزار میکنند. نمونه‌ای از این جشن‌ها را می توان چنین اشاره کرد: در بعضی تقویم های محلی ( تقویم وهارکردی ) در نیمه زمستان، در لرستان، بختیاری و کردستان، نشانه‌هایی از آن همچنان وجود دارد و آن لحظه را آغاز سال نو برمی‌شمارند. جشن (میرما) در نواحی کوهستانی طبرستان/تپورستان ( چند سده اخیر مازندران نامیده شده است) و نواحی شمال غربی کوهستان‌های هندوکش (ولایت‌های تخار، بغلان و سمنگان) و دیگر مکانی که جشن برگزارمی‌شود، در منطقه بسیار قدیمی و بی نظیر اورامانات کردستان که جزو گنجینه‌ای برای مطالعات فرهنگ شناسی باستانی به شمارمی‌رود؛ در بزرگداشت (پیر شالیار/شهریار) جشن برگزار میشود.
حتما بخوانید: جشن سده چیست؟ فلسفه جشن سده چیست [تاریخ جشن سده]
ویژگی جشنهای باستانی ایران
یکی از نکات بسیار مهم در جشنهای باستانی ایران، این است که تمامی این جشن‌ها ریشه در آداب و رسوم تمام ایرانیان دارد و اگر توجه کرده باشید، در تمام جشن‌هایشان، نوعی عزت و احترام به تمامی آفریده‌هایی که در طبیعت وجود دارد، دیده میشود. به طور کل جشنهای ایران باستان، هرکدام بر پایه ماه‌ها و فصلهای سال شکل می‌گرفت، که براساس زمان شکل گیری، خصوصیات خاص خودشان را داشتند و نحوه برگزاری آن متفاوت بود. همین موضوع عاملی بود، که این روزها به عنوان جشنهای ملی و باستانی از آن یاد میشود. در کشور ما چندین تقویم آفتابی باستانی وجود دارد، که متناسب با نظام گاه شماری، گاهنباری که در میانه فصل‌ها شکل گرفته است، این محاسبات نیز بر همان مبنا طراحی شده است. مانند:جشن ایرانی، ضیافت آتش در جشن سده، چله تابستان یا چله تموز، جشنی باستانی در تقویم کهن ایران، شب یلدا (شب نشینی در بلند‌ترین شب سال).
حتما بخوانید: جشن نوسره چیست؟ همه چیز درباره جشن نوسره [+آداب و رسوم و تاریخچه]
طریقه برگزاری جشن گهنبار چگونه است؟
در این جشن، تمامی زرتشتیان، اهورامزدا را می‌پرستند و از او تشکر میکنند بابت تمامی آفریده‌های مفید و با ارزش در این دنیا. معمولا در این جشن، تمامی افراد، چه دارا چه ندار، باید شرکت کنند و هرکدام از این افراد قسمتی از دارایی‌هایشان را باید به نیازمندان اهدا کنند. با این حساب بسیاری از زتشتیان قبل از اینکه از این دنیا بروند، قسمتی از مال و اموال خود را مانند خانه، باغ، زمین و آب همه و همه را در مراسم گهنبار وقف میکنند تا با این حرکت به یاری نیازمندان برسند. رسم بر این است که آنها یک میهمانی برگزار میکنند و به مهمانی می‌روند و پای سفره مینشینند تا همه در این ثواب شرکت کنند. مدت این جشن پنج روز است، که روز پنجم آن جزو یکی از روزهای باارزش به حساب می‌آید. در این زمان، بزرگ موبدان که آفرین گهنبار نام دارد، شروع به خواندن می‌کند و دارا و ندار هرکدام بر سر سفره می‌نشیند و از هر طعامی که بر سفره وجود دارد، استفاده میکنند و حتی کسانی که توان خرج کردن در این جشن را نداشتند، باید در این سفره حضور داشته باشند و از تمامی پذیرایی این مراسم بهره مند شوند.
خلاصه مطلب
برخی از جشنهای باستانی همچنان برقرار هستند و برخی دیگر نیز، به دست فراموشی سپرده شده‌اند. با توجه به جشن‌هایی که تا به حال با آنها رو به رو بودیم، به این نتیجه می‌رسیم که هرکدام به نوعی ریشه در پدیده‌های طبیعی جهان دارند و هرکدام از جشن‌ها ارزش والای آفرینش پروردگار را به نوعی یادآور میشود؛ تا ما همچنان در هر مراسم در کنار شادی به ستایش پرورگار خود نیز بپردازیم.
