ایرانیان باستان، رسم و رسومات خاصی در برگزاری جشن‌های مختلف در زمان‌های متفاوت سال داشتند. آیین و رسوم ایرانیان باستان، بر پایه پرستش خدای یگانه، شادی، شکر گذاری و میهن پرستی بود. چهارشنبه سوری نیز یکی از همین جشن‌های ایران باستان است که پیش از عید نوروز فرامی‌رسد. چهارشنبه سوری در گذشته به سبک خاص خود برگزار می‌شد که تاحدی، با نحوه برگزاری آن در این روزها متفاوت است.
در ادامه به بررسی تاریخچه چهارشنبه سوری، آداب و رسوم چهارشنبه سوری و نحوه برگزاری آن در شهرهای مختلف می‌پردازیم.
پس تا پایان همراه ما باشید.
چهارشنبه سوری چیست؟
چهارشنبه سوری به آخرین سه‌شنبه سال گفته می‌شود. در چنین روزی افراد در فضایی خارج از خانه آتش روشن می‌کنند و به اعتقاد دور کردن بیماری و زشتی، از روی آتش می‌پرند. این جشن یکی از جشن‌های کهن در ایران است. در شاهنامه فردوسی نیز، درخصوص جشن چهارشنبه سوری اطلاعاتی وجود دارد که اثبات می‌کند، این جشن از کهن‌ترین جشن‌های ما ایرانیان بوده است. جالب است بدانید که چهارشنبه سوری، مختص دین یا گرایش خاصی نبوده و نیست. این جشن را تمامی ایرانیان فارغ از هر دین و آیینی، پاس می‌دارند.
حتما بخوانید: نوروز در ترکیه: جشن عید نوروز در ترکیه چگونه است؟
چهارشنبه سوری به چه معناست؟
ترکیب عبارت "چهارشنبه سوری" از دو کلمه چهارشنبه و سوری تشکیل شده است. چهارشنبه یکی از روزهای هفته است و درواقع این جشن، در شب چهارشنبه برگزار می‌شود که سه شنبه شب است. سوری نیز، به معنای "سرخ" است. ایرانیان با هدف سوزاندن و ازبین بردن بیماری، پلیدی، زردی و رنگ پریدگی، از روی آتش می‌پرند تا آتش به آن‌ها سرخی، گرمی و نیروی مضاعف هدیه کند.
آیا چهارشنبه سوری امروز همان چهارشنبه سوری باستانی است؟
شاید برای شما نیز سوال باشد که آیا رویدادهایی که امروزه از چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، همان آیین برگزاری چهارشنبه سوری در ایران باستان است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت خیر! در گذشته، ایرانیان برای سوزاندن پلیدی‌ها، زشتی‌ها و بیماری‌ها، در روز آخرین سه‌شنبه سال، کاه و هیزم می‌خریدند تا در شب به‌صورت کپه کپه آن را در یک مسیر قرارداده و روشن کنند. تعداد این کپه‌های آتش معمولا 7 عدد بود. شاید عدد 7 را به نیت 7 آسمان یا 7 روز خلقت زمین و آسمان انتخاب کرده بودند. در آیین زرتشت آتش نمادی از عظمت خداوند است. در چهارشنبه سوری، سنت شب نشینی و دورهمی دوستان و اقوام برقرار بود. اما متاسفانه با گذشت مدت زمانی، به دلیل مشکلات سیاسی و فشار بر مردم در سلسله‌های پیشین، مراسم چهارشنبه سوری ممنوع اعلام شد. حتی مغازه‌ها و ماشین‌هایی که بار کاه و هیزم حمل می‌کردند نیز، مصادره شدند. همین موضوع خشم مردم را بیش از پیش زیاد کرد و موجب شد تا آن‌ها برای برطرف کردن خشم خودشان، مراسم چهارشنبه سوری را مخفیانه برگزار کنند و به نشانه اعتراض از لوازمی مشابه با ترقه استفاده کنند. هرچند این شرایط چندان پایدار نبود، اما به مرور استفاده از لوازم آتش بازی و ایجاد کننده سر و صدا بیش از پیش رایج شد و مردم با فراموش کردن رسم و رسوم واقعی چهارشنبه سوری، به ایجاد رعب و وحشت و آسیب به خود یا دیگران پرداختند.
حتما بخوانید: سنت عید نوروز چیست – (فلسفه سنت‌های کهن نوروز در ایران)
تاریخچه چهارشنبه سوری به زبان انگلیسی
In the evening of the last Tuesday of each year, Iranians celebrate a fire festival with its roots in the ancient customs and history of the country. People set up bonfires in the streets and jump over them to cleanse themselves of all the misfortunes and impurities of the past year and get ready to welcome the coming New Year.
This is a warm welcome to Noruz and its attendant customs that precedes the festival of Sizdah Be-dar (lit. “to get rid of thirteen”) a Festival of “Joy and Solidarity” celebrated on the 13th day of the Iranian New Year, which brings the Noruz celebrations to an end.
Fire, not only in historic Persia, has long been held as sacred among Indians, Europeans and many other cultures. According to ancient Iranian beliefs, Azar (Fire) was the son of Ahura Mazda. Ancient Persians believed in the purity and purifying power of fire. The belief was so strong that, to prove one’s innocence, people had to cross through the fire, as Siavash did in Ferdowsi’s epic poem, the Shahnameh. Chaharshanbe Suri (Chaharshanbe Soori) is the festival of fire. Chaharshanbeh means Wednesday and Suri has the meanings of red, party or festival.
People would also put food, sweets, flowers and wine on the roof of their houses and pray for their dead to appease them. This is .the origin of the fire festival in Persia before the arrival of Islam and was held in the last five days of the year.
Setting up fires in Chaharshanbe Suri became popular after the arrival of Islam. Up until this period, Iranians didn’t have seven days to the week as we have now. In ancient Persia every day of the month had a name and it was the name of an angel. Today’s weekdays, only entered Iran after the invasion of the Muslims. From the Muslim period onwards many Iranian
Iranians who were concerned about preserving their culture tried to save their rites and customs from extinction. One solution was to protect them under the veil of Islamic practice. They chose the last Wednesday of the year, since Arabs believed that Wednesday is unlucky and a day of bad omens and that n such days, people should feast and be happy not to let devils and genies enter their souls. So Iranians shifted their fire festival to Wednesday in order to celebrate their traditional customs and save them from Arab influence.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری به انگلیسی
The celebration usually starts in the evening. People set up bonfires in the streets and began to jump over them. It is an old belief that jumping over the fire will burn away the participants’ pains, impurities, diseases and misfortunes. Therefore the ashes should be thrown away as people have cast off their former pains and misfortunes into them.
While jumping over the fire people sing: zardi-ye man az to, sorkhi-ye to az man, literally: my sickly yellow paleness is yours; your fiery red color is mine. It is customary on this night for families to buy Ajil-e Chaharshanbe Suri which is made of different dried nuts, fruits
There are some other rituals connected to the festival that have almost disappeared nowadays. One of them is Kuze-Shekani (earthenware jar-shattering) in which people put some coals, salt and a very cheap and worthless coin into an earthen jar and then throw it down from the roof into the alley to break. Coal and salt are signs of ill omen and bad luck and a worthless coin is the symbol of indigence. By doing this people drive away misfortunes and bad omens from their homes.
Fâl-Gush neshini is another custom in which the girls who wish to find a husband or have any other desire to fulfill in the New Year, go out of the house into the streets and hide behind a wall and listen to the conversations of passersby. If what is overheard is positive or optimistic then their wishes will come true and if otherwise, not.
The other ritual of this night is Qaashoq-Zani (Spoon-hitting). Young girls wrap themselves into a shroud (chador) and then while banging a spoon against a bowl go and stand at the door of neighbors, where the house owner fills their bowls with Chaharshanbe Suri’s ajils. A person who receives nothing is believed to expect an unfortunate year. Sometimes young boys don a chador and do this for fun.
Today only the name remains of many of these customs. Instead various kinds of firecrackers have become part of the celebrations. Unfortunately every year some people are hurt and hospitalized by the fireworks. Chaharshanbe Suri, however,
حتما بخوانید: پذیرایی خواستگاری در نوروز چگونه است؟
مراسم چهارشنبه سوری چگونه برگزار می‌شود؟
آداب و رسوم اصیل برگزاری جشن چهارشنبه سوری در میان ایرانیان به شرح ذیل است:
دورهم جمع شدن خانواده و دوستان
معمولا برای شادی بیشتر و ایجاد نشاط و شور، ایرانیان علاقه‌مند به دورهم جمع شدن بودند. این رسم این روزها نیز تاحدی پابرجا است. مردم معمولا در خانه یکی از اقوام و دوستان دورهم جمع می‌شوند و با خوردن آجیل چهارشنبه سوری، این روز را جشن می‌گیرند. خوردن شیرینی، شکلات، نوشیدنی و غذاهای محلی هر منطقه نیز، از جزییات جشن چهارشنبه سوری به حساب می‌آید.
روشن کردن آتش و بوته افروزی
یکی از بخش‌های مهم مراسم چهارشنبه سوری، بوته افروزی است. در همین مراسم، معمولا خانواده و دوستان به همراه هم در محیطی باز حضور پیدا می‌کنند تا آتش روشن کنند. با روشن کردن آتش، پیر و جوان، از روی آتش می‌پرند و شعر "زردی من از تو، سرخی تو از من" را می‌خوانند. معمولا این شعر با اشاره به این موضوع که افراد مریضی و انرژی‌های منفی سال گذشته را در آتش می‌سوزانند و انرژی و سلامتی مضاعف برای شروع سال جدید می‌گیرند، انجام می‌شود.
شعرهای رایجی که در چهارشنبه سوری خوانده می‌شود:
زردی من از تو ، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا
ای شب چهارشنبه ، ای كلیه جاردنده ، بده مراد بنده
مراسم قاشق زنی در چهارشنبه سوری
یکی از کارهایی که در چهارشنبه سوری رایج بوده است، مراسم قاشق زنی است. این مراسم معمولا توسط خانم‌ها و کودکان انجام می گرفت. در این مراسم، خانم‌ها با پوشیدن چادر و زدن نقاب یا پوشاندن چهره، به درب منزل دوستان و همسایگان مراجعه می‌کردند و با کوبیدن قاشق به قابلمه یا کاسه، آن‌ها را از حضورشان آگاه می‌کردند. صاحب‌خانه وظیفه داشت تا به این افراد قاشق زن، شکلات، نقل، هدیه و پول دهد و آن را درون قابلمه قراردهد. این رسم تقریبا رو به فراموشی بود، اما خوشبختانه در سال‌های اخیر بسیاری از آقایان و خانم‌ها با پوشیدن چادر و به جا آوردن این رسم جالب و سرگرم کننده، آن را دوباره احیا کرده‌اند.
مراسم کوزه شکنی در چهارشنبه سوری
یکی از رسوم جالب در چهارشنبه سوری، کوزه شکنی بود. در این رسم معمولا ظروف کهنه، شکسته و لب پر (ترجیحا کوزه) انتخاب می‌شد تا کمی ذغال و نمک داخل آن ریخته شود. بعد از این مرحله معمولا سکه‌ای داخل کوزه یا ظرف انداخته می‌شود و تمامی اهالی خانه، کوزه را دور سرشان می‌چرخاندند. آخرین نفر وظیفه داشت تا با احتیاط از عدم حضور فردی در خارج از خانه، کوزه را در کوچه می‌انداخت و شعری مبنی بر " :درد و بلای ما بـِرَه توی کوزه و بـِرَه توی کوچه " می‌خواند. این رسوم معمولا برای دور کردن بلا و بیماری از خانواده انجام می‌شد.
فالگوشی در چهارشنبه سوری
فالگوش ایستادن در چهارشنبه سوری نیز، مثل فال حافظ در شب یلدا است. جوانان در چهارشنبه سوری نیتی در دل‌شان می‌کردند و به محل مثل خارج از منزل می‌رفتند تا با گوش دادن به صحبت‌های اولین فردی که از کنارشان گذر می‌کند، جواب نیتشان را بگیرند. این رسم گاهی در خانه و پشت درب‌ها نیز انجام می‌گرفت. انجام شدن یا نشدن نیت، بسته به تعبیر صحبتی داشت که فرد از دهان دیگران به گوشش می‌رسید.
حتما بخوانید: متن چهارشنبه سوری زیبا (به انگلیسی و ترجمه فارسی) جدید 99
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران
شاید برای شما نیز جالب باشد که بدانید، هریک از شهرهای ایران چه رسم و رسومی در آخرین شب چهارشنبه سال دارند. معمولا آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مشهد چنین است که در آتش، مشت مشت اسپند می‌ریزند تا از بلا و چشم زخم به دور باشند. درست کردن یک گوی چوبی بزرگ و انداختن آن درون آتش نیز، از رسوماتی است که در مشهد انجام می‌شود. آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تبریز نیز، نشان می‌دهد که اهالی تبریک معمولا یک روز پیش از چهارشنبه سوری و قبل از طلوع آفتاب به خارج از خانه می‌رفتند و 7 بار از روی جوی آب، چشمه یا رودخانه باریک می‌پریدند و شعر " آتیل ماتیل چهارشنبه آینا تکین بختیم آچیل چهارشنبه" می خواندند. خرید لباس نو برای کودکان، خرید لباس و هدیه برای تازه عروس و دامادها و همچنین تهیه آجیل چهارشنبه سوری، از رسومات رایج این منطقه بوده است. آداب و رسوم چهارشنبه سوری در اصفهان که به آن چهارشنبه سرخی نیز گفته می‌شود، با سایر شهرها مشترک است. رسم گره گشایی در اصفهان رایج است. فردی که دچار بدشانسی و بدبیاری شده است، دستمالی را گره می‌زند و منتظر می‌ماند تا اولین فردی که به سمت او آمد، گره را باز کند. این گره، مثل مشکلات در زندگی آن فرد باز شده و همین موضوع را به فال نیک می‌گیرند.
خلاصه مطلب
اهمیت دادن به آداب و رسوم کهنی که در فرهنگ ایران باستان وجود داشته است، ما را به اصالتمان نزدیک‌تر می‌کند. داشتن رسومی زیبا، بسیار بهتر از آتش بازی و استفاده از لوازم آتش‌زا و خطرناکی است که این روزها رایج شده است. اگر شما نیز مخالف استفاده از این لوازم خطرناک هستید، در فرهنگسازی به ما کمک کنید و این مطلب را به اشتراک بگذارید.
